Ruch wahadłowy cz. 4

Ponieważ jednak czas wahania zależy od przyciągania ziemi, które np. przy biegunach ziemi, znajdujących się bliżej środka kuli ziemskiej, jest większe, na równiku zaś mniejsze, przeto wahadło sekundowe musi mieć w każdej szerokości geograficznej inną długość i odwrotnie: stosownie do tego, o ile należy wahadło sekundowe, bijące sekundy na równiku, wydłużyć w innych miejscowościach, aby pozostało sekundowym, możemy poznać stopień szerokości geograficznej tych miejscowości. Może ono na tej zasadzie służyć do mierzenia wysokości gór (im wyżej, tym wolniej się waha). Dowodzi ono również, że ziemia przy biegunach jest spłaszczona; służy też do mierzenia prędkości, do mierzenia taktu w muzyce i do wielu innych celów, a między innymi, można za jego pomocą dowieść wirowania ziemi. Płaszczyzna pionowa bowiem, w której wahania wahadła się odbywają, nigdy bez zewnętrznego powodu nie może się zmienić: gdybyśmy jednak puścili w ruch wahadło nad biegunem kuli ziemskiej, zdawałoby się nam, że ono kolejno waha się w coraz innym kierunku, tak, że np. po upływie 6 godzin wahałoby się w kierunku prostopadłym do pierwotnego, czyli, że jego płaszczyzna wahań, obróciłaby się o 90°; po upływie doby, płaszczyzna jego wahań, dokonawszy całkowitego obrotu, powróciłaby do pierwotnego położenia; w rzeczywistości, ta płaszczyzna nie zmieniłaby kierunku, lecz ziemia wraz z nami dokonałaby takiego obrotu; na równiku, zachowałaby płaszczyzna wahań, stale swój kierunek; postępując stopniowo od równika ku r biegunowi, przekonalibyśmy się, że ta płaszczyzna odchyla się na kąt w ciągu doby coraz większy od 0° (przy równiku), do 360° (na biegunach). To odchylenie się więc kierunku wahadła dowodzi obrotu ziemi dookoła osi. Specjalne zastosowanie znajduje wahadło iv zegarach, do ich regulowania: pod wpływem rozkręcającej się sprężyny, lub spadającego ciężarka, zawieszonego na łańcuszku, owiniętym na osi koła, kółka zegara obracałaby się szybko ruchem przyspieszonym: aby im nadać ruch jednostajny, zawieszamy wahadło (W), złączone z poprzecznym drążkiem dwuzębnym (wychwytem hj: wahając się zaczepia ono naprzemian to jednym, to drugim ząbkiem wychwytu o zęby koła (K) w zegarze, powstrzymując co chwila jego ruch, który po chwili na nowo się rozpoczyna: w ten sposób otrzymujemy ruch jednostajny.