Kwasy, zasady i sole

Kwasy

Spalając w powietrzu lub tlenie takie pierwiastki, jak węgiel, siarkę lub fosfor, otrzymujemy tlenki, które po złączeniu się z wodą dają roztwory barwiące lakmus na kolor czerwony. Powiadamy, że roztwory te zawierają kwasy, gdyż smakiem swym np. przypominają takie płyny, jak ocet  lub soki niedojrzałych owoców. Tak powstają kwasy: węglowy, siarkowy, fosforowy, azotowy i inne. Znany pospolicie kwas solny tworzy się jednak na innej drodze.

Zatrzymajmy się chwilkę nad kwasem siarkowym. Siarka, łącząc się z tlenem wydaje w pewnych warunkach związek uboższy w tlen, w innych zaś związek bogatszy w tlen; pierwszy z tych tlenków nazywamy dwutlenkiem siarki, drugi – trójtlenkiem siarki. Ten to trójtlenek siarki, łącząc się z wodą, wydaje znany kwas siarkowy, gęstą, oleistą ciecz ciężką, której kropla wypaliłaby bolesną ranę na ciele. Wlewając taki stężony kwas siarkowy do wody (nigdy odwrotnie, gdyż ciecz się rozpryskuje i boleśnie parzy), otrzymujemy: mniej lub więcej rozcieńczony kwas siarczany lub siarkowy.

Kwas siarkowy wyrabiają fabryki chemiczne; na ziemiach polskich znajduje się kilka takich zakładów przemysłowych. W tych samych zakładach najczęściej otrzymuje się też kwas azotowy i solny.

Kwas azotowy wyrabia się z minerału zwanego saletrą chilijską, którą się poddaje działaniu kwasu siarkowego. Saletra swą nazwę chilijskiej otrzymała od kraju Gzili (Chile), położonego w Ameryce Południowej. Saletra służy też jako cenny pokarm dla roślin uprawnych, to też rolnicy, celem podniesienia plonu, uciekają się do saletry, jako do tak zwanego nawozu sztucznego.

Kwas solny powstaje, gdy na sól kamienną (toż samo co zwykła sól kuchenna) działamy stężonym kwasem siarkowym.

Podane wyżej kwasy: siarkowy, azotowy, solny, nazywamy też kwasami mineralnymi, gdyż istotnie otrzymujemy je z tak zwanych minerałów, a więc ciał wydobywanych z ziemi, jako to: siarka, saletra, lub sól kamienna.

Obok kwasów mineralnych mamy tak zwane kwasy organiczne występujące w organizmach roślinnych już w stanie gotowym; np. kwas winny (w winogronach), kwas szczawiowy, jabłkowy, cytrynowy i wiele innych.

Zasady

Przez spalenie sodu w tlenie lub powietrzu otrzymujemy tlenek sodu, który roztwarza się w wodzie i daje z nią ług sodowy; zmienia on czerwoną barwę lakmusu wywołaną przez kwas na niebieską.

Ług sodowy zawiera rozpuszczoną w wodzie zasadą. Podobną zasadę tworzy wapno gaszone; tlenkowi sodu odpowiada tlenek wapnia albo wapno palone (niegaszone).

Ługowi sodowemu odpowiada woda wapienna, z którą nieraz już w poprzednich doświadczeniach mieliśmy do czynienia.

Sole

Wykonajmy wreszcie następującą próbę. Do rozcieńczonego kwasu solnego dodajmy parę kropel lakmusu, a następnie dolewajmy ostrożnie tak długo ług sodowy, aż zniknie barwa czerwona lakmusu, a wystąpi niebieska; można wówczas dodać ponownie kroplę kwasu solnego i roztwór odparować do suchości, najlepiej w porcelanowej miseczce, czyli tzw. parowniczce.

Na dnie pozostanie masa o słonym smaku; jest to sól kuchenna.

Gdybyśmy zamiast kwasu solnego użyli azotowego, otrzymalibyśmy również ciało zbliżone do soli kuchennej, tzw. saletrę; nie posiada ona, jak i sól kuchenna, żrących własności kwasu lub zasady.

Biorąc zamiast poprzednich kwasów kwas siarkowy, uzyskalibyśmy znowu inne ciało, zwane solą glauberską, używane jako środek przeczyszczający, zwłaszcza dla bydła. Zarówno sól glauberska, jak saletra, przypominają z wejrzenia sól kuchenną.

Tak więc, mieszając w odpowiednim stosunku kwas i zasadę, otrzymujemy ciało obojętne, które nazywamy w ogólności solą.

Liczne są kwasy, liczne i zasady, lecz najliczniejsze muszą być sole; gdybyśmy posiadali tylko dwa kwasy i dwie zasady, to jeden kwas dałby dwie sole, drugi również dwie, z każdą bowiem zasadą po jednej soli; powstałyby więc cztery sole.

Wymienione wyżej sole posiadają też tę wspólną cechę, że rozpuszczają się łatwo w wodzie. Jako przykład soli nierozpuszczalnej w wodzie przytoczymy kredę, która się tworzy przy działaniu kwasu węglowego, tj. roztworu dwutlenku węgla w wodzie, na zasadę wapniową, czyli roztwór wapna gaszonego w wodzie.